|
متوسطه دوم و درس های ناگفته!
|
||
|
فقط از فهمیدن توست که می ترسند |
Research and Its Legitimation through Performativity
New methods of argumentation and establishing proof are changing the pragmatics of research. It is accepted that there are a variety of methods to arguing truth, not just a universal metalanguage. New moves, new rules, and new games are all pathways of progress in scientific knowledge. Proof is increasingly established through technology, because the technical apparatus can make observations more efficiently than human senses. The problem is that technology costs money, and so truth can most often only be established by the wealthy. This interweaving of efficiency and wealth has meant that research is typically conducted not to establish truth, but to turn a profit and gain power. If those with wealth are running the game, they continue establishing proof by funding more research, which then increases efficiency or ‘performance improvement,’ which allows more ‘proof’ to be produced, which as an end in itself becomes a type of legitimation. So in the postmodern world, power is the knowledge of how to increase the efficiency of the system, which is accomplished by having, creating, and reformatting the most information and data.F
Education and Its Legitimation through Performativity
What defines learning and education when knowledge becomes the equivalent of performativity of the social system? Education ceases to end with young people at the university level – instead members of society will need to continually absorb new information in order to be able to function in an ever-evolving system. The role of professor as transmitter of learning may decrease, as computer-based learning opportunities increase. When information becomes universally accessible and ubiquitous, learning becomes a matter of knowing how to harvest the information out of a vast pool of data, how to ‘create’ knowledge by reassembling available information in meaningful ways.F
Postmodern Science as the Search for Instabilities
Lyotard says that postmodern scientific knowledge cannot be based on performativity, because efficiency must be calculated based on a stable system. Nature and society are not stable systems, it is impossible to define all the variables of those systems, and so they can never be perfectly controlled. Their success and progress are based on inconsistencies and innovations, or “new moves.” As is demonstrated by tyrannical governments or authorities, control does not increase performativity, but rather stifles the system. So knowledge in the postmodern world is about change, adapting to it, and generating new ideas, not on an established rigid scientific method.F
Legitimation by Paralogy
Postmodern thought accepts that there cannot be a fixed, static paradigm for legitimation in a system that is fluid, organic, and constantly in flux in its process of growth. It is more apparent now that at any other previous point in history that we are living in a world of accelerating technological change, and flexibility of the players to create new moves and rules will be crucial to society’s functioning. Permanence has always been an illusion, and aligning our interactions and interpretations of society and knowledge more with the notion of transience and ephemerality will only service in our favor.F
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, چگونه اروپا اروپا شد, مدرنیسم و پست مدرنیسم
The Narrative Function and the Legitimation of Knowledge
Narrative knowledge is looked at disdainfully by advocates of scientific knowledge because it doesn’t put legitimation as its foremost priority when forming statements. Ironically, scientific knowledge must resort to narratives in order to legitimate itself, as arguments and proofs are merely dialectics. The new function of narrative knowledge is characterized by both denotative utterances concerning truth, and prescriptive utterances concerning justice. “The people” decide that what is needed to determine the legitimacy of truth or justice is simply their debate and consensus.F
Narratives of the Legitimation of Knowledge
The two predominant versions of the narrative of legitimation. The first is “humanity as the hero of liberty.” Humanity becomes the validator of knowledge: laws that are created are just because the citizens who create them desire them to be just, and so it follows that they must be just. Knowledge is valuable insofar as it serves to meet the goals of the collective. The second positions science as a path to morality, ethical action, and spirituality. Legitimation then becomes the subject of the philosophical, of the spirit.F
Delegitimation
In the postindustrial society, the grand narrative is dead. A process of deligitimation was inherent in terms of positive science, as its version of ‘knowledge’ was legitimated by itself “by citing its own statements in a second-level discourse,” and is therefore not true knowledge at all. Instead, science can be seen as a speculative game that is defined by a certain set of rules. As the rules are being bent, fields of science are converging, and areas of inquiry are applicable to a greater range of disciplines. No one can master all the languages, and in the absence of a metalanguage,legitimation leaves the realm of being based on performativity and is accepted to be based on the social bond, consensus and communications.F
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, چگونه اروپا اروپا شد, مدرنیسم و پست مدرنیسم
The Nature of the Social Bond: The Modern Alternative
Lyotard says that to understand the nature of knowledge in modern times, one must be able to understand how the society operates. In this case, postmodern society it is either a whole, or split in two. Is it an optimistic model that views society as a cohesive, unified whole, or a model based in dissonance, where the needs of the people and functions of the system are incompatible? Either way, society is a machine, and knowledge is a cog in the system that keeps it running.F
The Nature of the Social Bond: The Postmodern Perspective
The social bond is itself a language game, each of us nodes on a communication net, intercepting and resending messages throughout the system. These messages affect the nodes in the language game, causing “moves,” “displacements,” and “countermoves,” all which potentially enhance and enrich the system by creating innovation and novelty. This method of communication differs greatly from the modern institutional approach at language games, which limit the kinds of ‘moves’ able to be made by creating rigid boundaries and rules.F
The Pragmatics of Narrative Knowledge
Science is not the same as knowledge. Whereas science is made up of denotative statements, and must be observable, repeatable, and verifiable by experts, knowledge casts a wider net, being composed of a competence that encompasses concepts of truth, justice, efficiency, and beauty. Knowledge is not limited to a specific class of statements; it is characterized by a fluidity and flexibility that can identify the relationships across subjects in order to make “good” utterances. Narratives then decide the criteria of the competence of knowledge – in traditional knowledge this would be “know-how,” “knowing how to speak,” and “knowing how to hear.” A narrator attains legitimation simply by being the narrator; the information is transmitted to the listener, who then attains the knowledge, and through meter and repetition pass of the criteria of competence and the acceptable rules of a culture.F
The Pragmatics of Scientific Knowledge
Scientific knowledge is characterized by the ability to provide proof supporting a statement, and ability to refute opposing statements. The combination of these two conditions do not prove a statement ‘true,’ but rather as being likely to be true based on our understanding of reality. The competence needed in the formulation of scientific knowledge does not require a social bond; it is one-sided, only requiring a sender’s competence, and is composed only of the language game of the denotative utterance.F
In postmodern society, we have two types of knowledge: narrative and scientific. Neither can be judged as right or true or better in comparison to the other, because their criterion of competence idifference.F
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, مدرنیسم و پست مدرنیسم, چگونه اروپا اروپا شد
How do we define ‘knowledge’ in a postindustrial society equipped with new media, instantaneous communication technologies and universal access to information? Who controls its transmission? How can scientific knowledge legitimated? F
These are the questions Lyotard asks in The Postmodern Condition. He believes that the method of legitimation traditionally used by science, a philosophical discourse that references a metanarrative, becomes obsolete in a postmodern society. Instead, he explores whether paralogy may be the new path to legitimation.F
The Field: Knowledge in Computerized Societies
The nature of knowledge itself is shifting from being an end in itself to a commodity meant to be repackaged and redistributed. In order to be valuable, learning must be able to be reformatted into these packets of information in computer language, so that they can be sent through that channel of communication. Today, we increasingly hear the words “knowledge economy” and “information society” to describe the era we are entering. As was always the case, knowledge is power. Now, in an increasingly complex world, those with the ability to sort through the vast amounts of information and repackage it to give it meaning will be the winners. Technologies continue to solve problems that were formerly the source of power struggles between nations (i.e. the need for cheap labor is diminished by the mechanization of industry, the need for raw materials is reduced by advances in alternative energy solutions), and so control of information is most likely to become the 21st century’s definition of power.F
The Problem: Legitimation
The definition of knowledge is determined by intertwining forces of power, authority, and government. Leotard draws a parallel between the process of legitimation in politics and of those in science: both require an authority figure or “legislator” to determine whether a statement is acceptable to enter the round of discourse for consideration. In an increasingly transparent society, this leads to new questions:F
Who is authorizing the authority figure? Who is watching the watchers?F
The Method: Language Games
The manner in which communication unfolds is like a dance. Or a battlefield. Those patterns that define our social interactions are identified here as language games, and put us in constantly changing positions and roles based on the type of discourse.F
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, چگونه اروپا اروپا شد, مدرنیسم و پست مدرنیسم
حوالی سال 1979 دانشگاه کبک کانادا از «ژان فرانسوا لیوتار» استاد
فلسفه و مارکسیست سابق، درخواست کرد که گزارشی راجع به
وضعیت علوم کشورهای پیشرفته در اواخر قرن بیستم تهیه کند.
لیوتار دست به کار پژوهشی گسترده ای شد، که حاصلش شد یکی
از تعیین کننده ترین کتاب های پست مدرن:
"وضعیت پست مدرن: گزارشی درباره ی دانش"
این کتاب نام لیوتار رو به عنوان اصلی ترین نظریه پرداز پست مدرن،
در کنار «فردریک جیمسون» و «ژان بودریار»، سر زبان ها انداخت.
بی باوری به کلان روایت ها؛ اساس این کتاب است. نظریات لیوتار
را در دو بخش می شود خلاصه کرد: اول پایان دوران مدرن، دوم آغاز
دوران پست مدرن. هر چند از نظر لیوتار این دو دوران از لحاظ زمانی
هیچ وقت از هم جدا نبودند و در دل مدرنیته همیشه شکاف پست
مدرنیته موجود بود.
اول: پایان دوران مدرن
به گفته ی لیوتار دانش ها نیازمند یک «فراروایت» هستند تا به آنها
مشروعیت و هویت ببخشد و قواعدشان را مشخص کند. در دوران
مدرن چهار «روایت کلان اصلی» وجود داشت، که هر کدام از
نظریه پردازها و هنرمندها و سیاستمدارها و ... ذیل یکی از آنها عمل
می کردند، اما اتفاقی که در قرن بیستم افتاد، این بود که این کلان
روایت ها به بن بست رسیدند. هر کدام در برهه ای از تاریخ نشان
دادند که نمی توانند جوابگوی نیازهای جوامع باشند.
کلان روایت عقلانی که می گفت «هر آن چه واقعی است، عقلانی
و به سوی پیشرفت است»، با فجایع غیرعقلانی جنگ های جهانی و
مثلا" اردوگاه های آدم سوزی نازی ها.
کلان روایت کمونیسم که می گفت «گروه های انقلابی در خدمت
طبقات کارگر هستند»، با شورش های متعدد کارگران علیه حزب
کمونیست حاکم در برلین و لهستان و بوداپست و چکسلواکی.
کلان روایت لیبرالیسم که می گفت «دموکراسی به واسطه ی
مردم و برای مردم است و برعکس»، با شورش های دانشجویان
فرانسوی علیه خشونت دموکراسی لیبرال در 1968 و سرکوب این
شورش ها.
کلان روایت سرمایه داری که می گفت «اقتصاد آزاد به رفاه
جهانی منجر خواهد شد»، با رکودهای بزرگ جهانی 1911 و 1929.
به همین دلیل، لیوتار می گوید: نوعی بی باوری به کلان روایت ها
به وجود آمده، و همین بی باوری، مشخصه ی اصلی دوران پست
مدرن است.
دوم: آغاز دوران پست مدرن
در دوران بی باوری به کلان روایت ها، چه چیزی جای کلان روایت ها
را می گیرد؟ حالا که امید به پیشرفت یا آزادی یا رفاه عمومی وجود
ندارد، دانشمندها و هنرمندها و سیاستمدارها برای تحقق چه ایده ای
تلاش می کنند؟!
لیوتار می گوید: الان یگانه چیزی که به فعالیت ها جهت می دهد،
«سود اقتصادی» است. نظام سرمایه داری، ارزش هر چیزی را فقط
به میزان کارآیی اقتصادی اش می داند، نه به این که چقدر «حقیقت»
جهان را برای انسان مکشوف می کند یا چقدر موجب «پیشرفت» یا
«آزادی» انسان می شود؛ و به راحتی هر چیزی را که سود اقتصادی
در بر نداشته باشد با عدم حمایت مالی، از چرخه خارج می کند.
لیوتار می گوید: برای مقابله کردن با این یکسان سازی فرهنگی،
باید هر چه بیشتر بر روی تفاوت ها و تکثّرها مانور داد، و عدم انسجام
نظام های تمامیت خواهانه ی سرمایه داری و مدرنیستی را نشان داد.
یکی از این عدم انسجام ها، که لیوتار زیاد در موردش صحبت می کند،
مفهومی است به نام «تفارق».
تفارق
بنابر شرح لیوتار، تفارق جایی اتفاق می افتد که، طرفی که در
اقلیت قرار دارد، حتی امکان بیان کردن منظورش را در نظام های
گفتمانی حاکم نداشته باشد، و به ناچار مجبور به سکوت بشود.
یکی از موارد تفارق که لیوتار مثال می زند، اردوگاه های آدم سوزی
نازی هاست.
نازی ها با نابود کردن سیستماتیک هر چه مدرک و سند مربوط به
این اردوگاه هاست، امکان هر گونه اثبات حقوقی وجود این اردوگاه ها
را از بین بردند. در نتیجه، از لحاظ قضایی، این اردوگاه ها اصلا" وجود
ندارند، و بازماندگان آن افراد مجبور به سکوت می شوند، چون طبق
قواعد قضایی هیچ راهی برای اثبات حرف خود و شکایت از جنایتکاران
ندارند.
لیوتار راهی ارائه نمی دهد تا چنین اتفاقی نیفتد و همه بتوانند
حرف خودشان رو بزنند، چون چنین «فرا زبانی» امکان ندارد. از دیدگاه
لیوتار نباید به دنبال نظامی جامع بود که مانع «تفارق» بشود، چون
چنین نظامی به یک تمامیت خواهی دیگر منجر می شود، به جای آن
باید به صورتی پیگیر نظام های موجود را بازخوانی کرد و شکاف ها و
نقص هایشان را نشان داد تا مدام امکان ایجاد شرایط مساعد تری
برای اقلیت ها فراهم بشود که بتوانند حرف بزنند.
از آن جایی که لیوتار یکی از اصلی ترین نظریه پردازهای پست مدرن
است، کتاب او معرفی خوبی برای درک کاستی های مدرنیته و نیز
چیستی پست مدرن است.
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, پست مدرنیسم, کلان روایت ها, مدرنیسم
پست مدرنیته چیست؟
در منازعه ی مدرن و پست مدرن، نام ژان فرانسوا لیوتار از درخشش
بیشتری برخوردار است. وی زاده ی ورسای فرانسه است در 1924. نزد
مرلو پونتی پدیدارشناسی را فرا گرفت. چند سالی را به تدریس فلسفه
پرداخت؛ در دانشگاه های الجزایر و پاریس فلسفه درس داد. لیوتار
فرانسوی الجزایری الاصل است. ترجمه ی کتاب «وضعیت پست مدرن»
وی در کشورهای انگلیسی زبان سبب شهرت وی را فراهم آورد. لیوتار
از برجسته ترین نظریه پردازان پست مدرنیسم است. البته نظریات او
مورد انتقاد طرفداران پروژه ی ناتمام مدرنیته نیز قرار دارد!
در بررسی آرای لیوتار می توان تاثیرپذیری او را از آرای مارکس، فروید،
لاکان، نیچه، کانت و هایدگر دید. وی مدتی را نیز در دانشگاههای ایالات
متحده گذرانید و عهده دار مسئولیت هایی بود. لیوتار در 1998 درگذشت.
لیوتار در دهه های 50 و 60 با یک گروه چپگرا با تمایلات مارکسیستی
به نام «سوسیالیسم یا توحش» همکاری داشت. دانشجویانی که در
جریانات و قیام های سال 1968 شرکت داشتند، تنها بر اساس ایده ی
مخالفت صرف با «نظم مستقر موجود» عمل می کردند.
فعالیتهای لیوتار در طی این سالها در جنبش های چپگرا و جنبش های
دانشجویی مخالف سلطه ی فرانسه بر الجزایر، زمینه ساز افکار پست
مدرنی وی در سال های بعد شد؛ اندیشه هایی که محوریت آنها در
مخالفت با مدرنیته و سلطه ی عقل گرایی بود.
عقل دوره ی روشنگری می خواست با مبنا قرار دادن علم تجربی و
کاربردی کردن علم ریاضی در علوم مادی و مبتنی کردن علوم طبیعی
بر ریاضی، جامعه ی انسانی را به سعادت برساند. لیوتار معتقد است
مدرنیسم نه تنها نتوانست به اهداف خود برسد که اینک با بحرانی
عمیق رو به رو است ظهور نوعی خردستیزی و عقل ناباوری و تردید
مردم نسبت به این که علم بتواند سعادت شان را تضمین کند
نشانه های این بحران است. لیوتار معتقد است که پست مدرنیسم
نشانه ی فراتر رفتن از مدرنیسم است؛ نه یک گذشتن ساده، بلکه
حرکتی با مبانی و شالوده های فکری عمیق.
لیوتار برای تشریح بیشتر نقایص فلسفی مدرنیسم به نظریه ی
بازی های زبانی اشاره میکند. نسبیت گرایی فرهنگی لیوتار بهره ی
فراوانی از روشهای زبان شناسی که «جان لانگشاو آستین» و
«ویتگنشتاین» به آن پرداخته اند می برد.
یکی از علل بیراهه روی فلاسفه به عقیده ی ویتگنشتاین پرسش
در باره ی معنای تعابیر مسلم است. در حالی که پرداختن به «معنا»
اشتباه است بلکه باید به «موارد استفاده» و «کاربرد» زبان توجه
داشت. لیوتار این گفته ی ویتگنشتاین را چنین تعبیر می کند که منظور
او از کاربرد زبان؛ اموری نظیر جمله سازی، دستور دادن، ادای موارد
زبانی – کرداری، ارایه ی توصیف ادبی، داستانسرایی، نقل حکایت،
روایت و امثال آن است. هر کارکرد و بازی، قواعد خاص خود را دارد.
همانطور که بازی فوتبال و بسکتبال قواعد خاص خود را دارند و هیچ یک
از این قواعد بر دیگری برتری ندارند.
لیوتار از این گفته ها می خواهد این نتیجه را بگیرد که ریاضی و
علوم طبیعی که فلسفه ی مدرن می خواهد بنیاد عقل را بر آن بنا نهد
تنها یک بازی زبانی هستند که از قواعد خاص خود بهره می گیرند و
هیچ مزیتی بر بازی ها و زبان های دیگر ندارند.
لیوتار معتقد است که حتی اگر برای علم ،معیاری متفاوت از معیار
مورد استفاده در زبان های دیگر قائل شویم یعنی معیار معطوف به
«صدق» دربازی زبانی علمی، و معیارهای اخلاقی، زیباشناختی و
معیارهای شناختی در زبانهای دیگر، باز هم تلاش مدرنیسم برای
مشروعیت بخشیدن به نقش علم، با شکست مواجه شده و
می شود چرا که حتی علم نیز با معیارهای اسطوره و افسانه ها و
داستانهای مردمی مورد قضاوت قرار می گیرد و مشروعیتش مورد تایید
واقع می شود.
وی در این باره به دو اسطوره ی اساسی اشاره میکند: اسطوره ی
علم به مثابه منجی بشریت و اسطوره ی هگلی علم به مثابه ی نظام
کلی دانش بشری. او اعتبار این اسطوره ها را در جامعه ی معاصر پایان
یافته تلقی می کند. این پایان یافتگی خلع ید علم را نیز به همراه دارد.
عقلانیت علمی، خود در معرض پرسش های جدی قرار گرفته است
زیرا که مشروعیتش به روایت های ساده وابسته شده است. در این
شرایط چگونه میتوان پروژه ی روشنگری را همچنان استوار به عقلانیت
علمی دانست؟!
لیوتار معتقد است که باید به سوی پست مدرن رفت که در آن از
روایت های فراگیر و وعده های خیر و سعادت ابدی خبری نیست. نظریات
کل گرا و جهانگرا از قبیل مارکسیسم و یا جامعه ی کلامی که هابرماس
می خواهد آن را بر اساس عقلانیت فرهنگی و کنش ارتباطی بنا کند
سخت مورد مخالفت و انتقاد لیوتار است. وی دل به ابتکارات محلی و
راهکارهای منطقه ای در مقیاس های کوچک بسته است.
آرا و اندیشه های لیوتار نیز بمانند عده ی کثیر دیگری از روشنفکران
سده ی اخیر ابتدا در چارچوب اندیشه های مارکسیسم شکل گرفت،
اما او نیز به مانند بسیاری دیگر از مارکسیسم فاصله گرفت و مسیر
دیگری را پیمود. شرکت در حوادث و جنبش های دانشجویی ماه مه
1968 فرانسه زمینه ساز این جدایی بود. وی پس از این حوادث عمیقا"
به این اعتقاد روی آورد که باید در مقابل سوء استفاده از آزادی های
فردی ایستاد و مقاومت کرد. در این زمان رگه های اندیشه ی پست
مدرنی در نظریات لیوتار پررنگ تر می شود. او به ماهیت قضاوت و داوری
می پردازد و این ماهیت را جریانی پراگماتیکی عنوان می کند. به عبارتی
او معتقد است قضاوت وابسته به کاربرد زبان است و در هر حوزه ی
فرهنگی و مردمی، کاربرد زبان با حوزه ی دیگر متفاوت است. یعنی
قضاوت اختصاص به یک گفتمان دارد و گفتمانها نیز با یکدیگر متفاوتند.
وی در کتاب خود؛ گفتمان / انگاره، که در 1971 منتشر کرد، بین
انگاره، که آن را یک فرآیند روانی اولیه به حساب می آورد و گفتمان که
در بردارنده ی نیروی فوران کننده ی انگاره است، تفاوت قایل می شود.
در سال 1979 کتاب دیگرش، «وضعیت پست مدرن» منتشر می شود.
وی در این کتاب ضمن نفی هرگونه کل گرایی از جمله جهانگرایی
مارکسیستی، به دغدغه های خود پیرامون اخلاقیات، عدالت و
مشروعیت می پردازد. لیوتار در این کتاب این اعتقاد را مطرح می کند که
روایتهای کلی گرایانه ی عصر روشنگری که در ایده های هگل و مارکس
تبلور یافت و سبب جذب و یا کنار گذاشتن هویت های دیگر شد نتایج
وحشتناکی به بار آورد که نازیسم و فاشیسم و استالینیسم حاصل آن
است.
دنیایی که لیوتار ترسیم می کند از خرده روایتها و مقیاس های کوچک
تشکیل شده است، که هیچ مقیاسی بر مقیاس دیگر برتری ندارد.
همان طور که پیش تر نیز اشاره شد لیوتار برتری و سلطه را ناشی از
غلبه ی یک بازی زبانی بر بازی زبانی دیگر می داند.
زبان یک کنش سمبلیک و در عین حال مشترک میان انسان ها است
که شامل اعمالی از قبیل سخن گفتن، نصیحت کردن، تشویق کردن،
امر و نهی کردن، قصه و حکایت گفتن، خطابه و وعظ و حماسه سرایی،
قول و وعده دادن و بسیاری اعمال روزمره ی دیگر آدمیان می شود.
هر زمان که یک بازی زبانی بر بازی زبانی دیگر غلبه پیدا می کند،
شاهد بی عدالتی و ظلم و ستمی خواهیم بود که از این غلبه یافتگی
بروز پیدا می کند. لیوتار از این تحلیل این نتیجه را می گیرد که برای رفع
ظلم و ستم و بی عدالتی باید میان بازیهای زبانی جدایی و افتراق مدام
برقرار باشد. جدایی و ناسازگاری میان پاره گفتارها مانع از تسلط و برتری
یکی بر دیگری می شود و باید تلاش برای حفظ این وضعیت ادامه پیدا
کند.
لیوتار عمده ی این تلاش را بر گرده ی هنرمندان می گذارد؛ هنرمندان
پست مدرن. لیوتار برای تبیین این تلاش به سراغ مفهوم امر والای کانت
می رود. کانت برای هنر، زیبایی و والایی قائل است و والایی را امری
نامحدود و بیکران می داند «که به طور ناب و ساده عظیم باشد». والایی
احساس نابی است که انگیزه هایش را از دنیا می گیرد، از ابژه ها، اما
موقعیتی است که در ذهن ایجاد می شود، کنش و واکنشی میان خیال
و شناخت. هر چند که لیوتار وسعت و جامعیتی چندان برای امر والای
کانت قائل نیست اما آنچه توجه او را جلب کرده است این نظر کانت
است که امر والا مفهوم گیج کننده ای است که حاصل شکست و
ناکامی در ایجاد انطباق و همپوشانی میان یک ایده یا تجربه با ساختار
مفهومی ای که برای نمایش آن در دست است می باشد.
این عدم انطباق یعنی این ناهمانی، یعنی همان رخدادی که در بازی
زبانی صورت می گیرد، این همان ناهمانی و تفکیکی است که میان
گفتمان و انگاره قائل است. لیوتار می خواهد هنر پست مدرن نیز اشاعه
دهنده ی این امر؛ یعنی «عدم امکان بازنمایی واقعیت» باشد.
برداشتی که لیوتار در کتاب «افتراق» از مفهوم تمایز و تفاوت بنیادین
ارائه می دهد راه او را از اندیشمندان نظریه ی انتقادی همچون
هابرماس جدا می کند. وی معتقد است که تمایزها برطرف نمی شود،
اگر هم برای مدتی محو شود ناشی از اعمال قهر و خشونتی است که
از اجتماع همگانی حاصل می شود. در «نیروی استدلال بهتر» هابرماس
نیز چنین قهر و اقتداری را میتوان مشاهده کرد. زیرا در نیروی استدلال
بهتر، دیگر جایی برای بررسی محتوا باقی نمی ماند و نیرویی که سبب
بهتر شمرده شدن استدلال می شود چیزی نیست جز برآیند عواملی
همچون موقعیت، شأن، مرتبه، قدرت، تشکیلات و…
لیوتار معتقد است که هر روایتی هویتی منحصر به فرد دارد و نباید
ویژگی های یک رویداد را بدون در نظر گرفتن ویژگی فرا زبانی جهان
زیست به نفع یک روایت کلانِ فاقد زمان، تعمیم بخشید. باید خود را به
دست ارزیابی های خُرد بسپاریم چرا که دیگر جایی برای اقتدار نمایی
وجود ندارد.
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, مدرنیسم و پست مدرنیسم, گفتمان یا discourse, نظم مستقر موجود
در ادامه، موضوع مهم تر فرهنگ و به ویژه وجود یا عدم وجود فرهنگ
پست مدرن مطرح می شود. لیوتار در مقدمه ی کتاب "شرایط پست
مدرن" می گوید: «من تصمیم گرفته ام که از واژه ی پست مدرن برای
تشریح این شرایط استفاده کنم. این واژه که در قاره ی آمریکا میان
جامعه شناسان و منتقدان رواج یافته است موقعیت فرهنگ ما را بعد
از تحولاتی تشریح می کند که از اواخر قرن نوزدهم قوانین بازی را
برای علم، ادبیات و هنر تغییر داده است. تحقیق حاضر این تحولات را در
متن بحران روایت ها بررسی میکند.»
مبنای فرضیه ی لیوتار این است که موقعیت دانش بعد از ورود دنیا به
جوامع پساصنعتی و ورود فرهنگ ها به دوره ی پست مدرن تغییر یافته
است. این پروسه که از اواخر دهه ی پنجاه در اروپا آغاز شده در هر
کشوری شکل خود را دارد. از نظر او اساس دانش جدید زبان است.
مباحثی مانند آواشناسی و نظریه های زبانشناسی، مشکل ارتباطات،
نظریه های جدید جبر و انفورماتیک، رایانه و زبان های آن، مشکلات
ترجمه، دشواری های ذخیره ی اطلاعات و داده ها و تغییرات در فناوری
اساس دانش را متحول کرده است. دانش در این جهان جدید تولید و
فروخته می شود، یعنی شکلی از مصرف، و روزی فرا می رسد که بین
ملت ها جنگ بر سر کنترل اطلاعات در خواهد گرفت نه بر سر منابع و
حوزه ی اقتدار. در عصر جدید دانش و قدرت دو سوی یک سکه اند. در
واقع دولت ها امروزه دانش را در اختیار خود گرفته اند.
بر اساس نظرات لیوتار طبقه ی حاکم در آینده تصمیم گیرندگان
خواهند بود، کسانی که به اطلاعات دسترسی دارند. فرد یا قهرمان در
این سیستم مطرح نیست. همه می دانند که "فردیت" آنها ارزش
چندانی ندارد. افراد به توده هایی ناشناخته بدل گشته و پیوند
اجتماعی آنها گسسته می شود اما به حال خود نیز رها نمی شوند
بلکه به بخشی از بافت روابطی بسیار پیچده تبدیل می شوند. زیرا که
همه در بازی های زبانی سهیم اند و هر کس در مقام خود می تواند
فرستنده، گیرنده یا مرجع پیام باشد، اما در عین حال باید بدانند که در
این بازی ها قوانینی هست که باید رعایت شوند. بعضی چیزها نباید
گفته شود و چیزهایی که گفته می شود باید به شیوه ی خاصی بیان
شود. به عبارت دیگر زبان تنها وسیله ی ارتباط نیست بلکه نوعی بازی
است. هر کلمه در این بازی نوعی حرکت یا "تک" به حساب می آید
که حرکت طرف مقابل یا "پاتکی" را طلب می کند. اما قوانین این بازی
در دیالوگ های مختلف متفاوت است. برای مثال در صحبت دوستانه،
آزادی عمل بیشتری وجود دارد اما اگر نهادی در پشت یک گفتگو باشد
برخی چیزها باید گفته شود و برخی نه. این مرزها را طرفین بازی
می دانند و برای حرکت (واژه) های خود مرز تعیین می کنند. اوامر در
ارتش، مناجات در کلیسا، سؤالات در فلسفه و روایات در خانواده، همه
قوانین و محدودیت های خاص خود را دارد. این بازی های زبانی در
نهایت به روایت هایی بدل می شوند که هر نهاد برای خود دارد و هر
یک نیز سعی می کنند به روایت خود مشروعیت دهند.
دانش از نظر لیوتار مترادف با علم نیست بلکه مجموعه ای از آن
چیزهایی است که انسان فرا می گیرد. بر این دانش معیارهای
حقیقت، کاربری، اخلاق یا عدالت حکم نمی کند. به عبارت دیگر دانش
آن چیزی است که انسان را قادر به ادای جمله های خنثی یا دارای بار
ارزشی می کند. خوبی یا بدی هر جمله را معیار های اخلاقی،
زیباشناسانه یا کاربری شناسانه ی گروهی تعیین می کند که ادا
کننده ی جمله به آن تعلق دارد.
لیوتار تفاوت دانش علمی و دانش روایی را اینگونه تعریف می کند که
دانش علمی ظاهرا" متکی بر اثبات است. یعنی در این بازی زبانی
فرستنده (دانشمند یا متخصص) جمله ای خنثی که ظاهرا" دلالت بر
واقعیتی دارد بیان می کند. مخاطب او اگر "دانش آموزنده" باشد باید آن
را قبول کند و اگر همکارش باشد از او تقاضای اثبات ادعایش را می کند.
اما این دلالت های زبانی نیز در حوزه ی روایت می گنجند چون از نظر
زمانی محدودیت دارند. آنچه افلاطون، ارسطو یا کوپرنیک در زمان خود
به عنوان واقعیت بیان کرده و برایش اثبات آورده اند در دوره های بعدی
یا اصلاح شده است یا رد. بنابر این گرچه حوزه ی روایت علمی با
روایت های دیگر متفاوت است اما شیوه ی کارش با آنها یکی است.
روایت علمی با تکیه بر اینکه متمدن تر، علمی تر و پیشرفته تر است
سایر روایت ها را مورد تحقیر قرار می دهد تا بدین گونه به خود
مشروعیت بخشد. اما دانش علمی بدون دانش روایی قادر به بیان
خود نیست. اینکه قانون ثابت شده را چه کسی باید تایید کند همچنان
مشکل علم باقی می ماند و اینکه چگونه تصمیم گرفته می شود که
حقیقت چیست.
روایت های مشروعیت دانش:
از نظر لیوتار دو نوع روایت، مشروعیت وجود دارد: یکی سیاسی و
یکی فلسفی. موضوع روایت اول انسان است و رهایی بخشی، و بر
این تاکید می ورزد که دانش (حداقل در حدود ابتدایی آن) در اختیار
همه قرار گیرد. موضوع روایت دوم، ارتباط دانش و دولت است. محور
بحث در این بازی زبانی این است که چه علمی خوب است و تا کجا
خوب است و چه کسی باید اختیار آن را در دست داشته باشد. در این
بازی همچنین تاکید می شود که دیدگاه "علم برای علم" نمی تواند
مطرح باشد، علم باید در جهت خدمت به جامعه بکار گرفته شود. اما
چه کسی تعیین می کند که آیا شکل معینی از علم در خدمت جامعه
هست یا نه، دولت ها هستند.
دولت ها از طریق دانشگاه ها حدود علم را تعیین میکنند و وحدت
"فراگیری" را تضمین می کنند. دانشگاه ها همچنین از طریق فلسفه ی
"فرا روایت" دانش را مشروعیت می بخشد (به طور مثال در کمونیسم
علم باید در خدمت پرولتاریا قرار گیرد تا خود را رهایی بخشد.) آنچه یک
دانشمند انجام می دهد این است که فرضیه ای را مطرح کرده و بعد
می کوشد با استفاده از زبان آن را به اثبات رساند. اما شرط درستی
این اثبات چیست؟ فلسفه در اینجا "فرا زبانی" به نام "منطق" را مطرح
می کند. اما منطق بر چه اساسی قضاوت می کند که فرضیه ای
درست یا منطقی است؟ آیا مدلی برای زبان علمی وجود دارد یا فقط
یک زبان علمی داریم؟ این ها سؤالاتی است که لیوتار مطرح می کند
و در جواب می گوید که "فرا زبانی" که "منطق" به کار می برد نیز
محدودیت های خود را دارد. در واقع این فرا زبان چیزی جز زبان عام
نیست که برای توضیح چیزی فرضی بکار برده می شود و به همین
خاطر می تواند تناقض ها و ابهام هایی نیز ایجاد کند که در طبیعت
زبان نهفته است. بنابر این برای اثبات یک ادعای علمی فقط قبول
عامه موثر است. زیرا برای اثبات هر فرضیه ای باید حس هایمان را به
کار گیریم که آنها هم قابل اعتماد نیستند و خطا می کنند. اینجاست
که فن آوری یا تکنولوژی مطرح می شود. ابزاری که خطای کمتری
نسبت به انسان داشته باشد. این فن آوری در دانش قدیم مطرح نبود
اما از قرن هجدهم به بعد لزوم وجود آنها برای تایید فرضیه ها رو به
فزونی گذاشت. اما آنچه فن آوری را قابل دسترس می کند پول یا
سرمایه است. به عبارت دیگر بدون پول اثبات چیزی یا دستیابی به
حقیقت ممکن نیست.
این گونه است که سرمایه وارد مناسبات علمی می گردد. بازی
علمی تبدیل به بازی سرمایه می شود که در آن هر که ثروتمندتر
است حق بیشتری دارد. از اواخر قرن هجدهم و با اولین انقلاب صنعتی
مشخص می گردد که دستیابی به فن آوری بدون ثروت ممکن نیست
و بر عکس برای ثروتمند شدن هم باید تکنولوژی را در اختیار داشت.
تحقیقات انجام می گیرند که فن آوری پیشرفت کند اما فن آوری حاصل
نیز فروخته می شود و در نتیجه ثروت به همراه می آورد. از این مرحله
است که علم، هم به "نیروی تولید" و هم به عاملی در "چرخش
سرمایه" بدل می شود. سرمایه داری مشکل هزینه ی تحقیقات را به
دو شیوه حل می کند:
ایجاد بخش های تحقیقات خصوصی در کارخانه ها (تحقیقات کاربردی)
یا ایجاد موسسه های تحقیقات خصوصی، دولتی، یا مخلوط که به
دانشگاه ها، آزمایشگاه های تحقیقاتی و گروه های تحقیق مستقل
بورسیه می دهند. در اکثر این موارد زمان محدودی به تحقیق اختصاص
داده می شود که محقق در این زمان خاص باید نتیجه ی کارش را ارائه
دهد (تحقیقات پایه ای).
در این نوع تحقیقات همیشه محدودیت ها و کنترل هایی وجود دارد.
در عصر حاضر کمتر موسسه ای است که تحقیق ناب انجام دهد. اگر
هم وجود داشته باشد از حمایت مالی برخوردار نمی شود. اینگونه
است که اثبات نظریه ها، که در واقع بخشی از بحث برای مقبول افتادن
در نظر مخاطبین پیام علمی است، تحت کنترل زبان دیگری قرار
می گیرد که هدفش حقیقت نیست بلکه کاربرد است یا بیشترین
ورودی / خروجی ممکن.
در اینجا دیگر روایات انسانی مشروعیت مطرح نیست. تنها هدف
قدرت است. دانشمندان، فناوری و ابزار نه در جهت دستیابی به
حقیقت بلکه برای افزایش قدرت خریداری می شوند. قدرت، «اثبات»
هم تولید می کند و «حق» را هم از آن خود می سازد و بدینگونه به
خود مشروعیت می بخشد. از این طریق می تواند واقعیت را آنگونه
نمایش دهد که به نفع سیستم باشد.
مخاطبین این علم نیز تغییر یافته اند. امروزه دانشجو دیگر جوانی از
نخبگان آزادیخواه نیست که هدفش پیشرفت اجتماعی باشد. دیگر از
دانشگاه آزادیخواهی، که برای دانشجو نه شرایط سختی داشت نه
هزینه ی سنگین، اثری باقی نمانده است. امروزه دو دسته از
دانشجویان دارای اهمیت اند:
آنهایی که برای کارهای مدیریتی تربیت می شوند «مغزهای
حرفه ای»، و آنانی که فن آوریها را می آموزند «مغزهای فنی». دیگر
دانشجویان، یعنی دانشجویان هنر و علوم انسانی به عنوان نیروی
بالقوه ی کار در نظر گرفته نمی شوند. در کشورهای صنعتی به ندرت
می توان برای رشته های علوم انسانی بورسیه ای دریافت کرد، مگر
برای مقاطع بالاتر از دکترا. در آلمان کمک هزینه ی تحصیلی هم به
افراد زیر سی سال تعلق می گیرد و اگر طول دوره یا نوشتن تز بیش از
مدت تعیین شده باشد بلافاصله قطع می شود.
تغییر دیگری که به وجود آمده کیفیت آموزش است. دانش دیگر کمتر
از طریق نیروهای انسانی انتقال می یابد چون همه چیز به زبان دیگری
یعنی زبان رایانه برگردانده شده اند. به دانشجو آموخته می شود که
چگونه از این دانش ذخیره شده در بانک های اطلاعاتی یا مراکز سنتی
ذخیره ی اطلاعات (مثل کتابخانه ها) که مجهز به رایانه اند استفاده
کنند. امکان این که به تدریج در تدریس ماشین جایگزین انسان شود
بسیار زیاد است. به همین دلیل امروزه یاد گیری استفاده از رایانه و
حداقل یک زبان خارجی بسیار اهمیت یافته است. پرسشی که در
دانش امروز مطرح است دیگر درست یا حقیقی بودن یک یافته نیست
بلکه قابل استفاده بودن آن است. با روند افزاینده ی کالایی شدن علم،
"قابل فروش بودن یافته ها" اهمیت بیشتری پیدا کرده تا حقیقی
بودنشان.
مجموعه ی عواملی که ذکر شد بحرانی را به وجود می آورد که
لیوتار بدان "بحران روایت ها" می گوید زیرا در میان روایت های گوناگون
که هر یک نیز سعی در اثبات خود، زبان و روایتش دارد دستیابی به
حقیقت بسیار دشوار می شود.
برچسب‌ها: ژان فرانسوا لیوتار, مدرنیسم و پست مدرنیسم, تولید و فروش دانش, بازی های زبانی
ابزارهای شناخت، شناخت را برای ما میسر می کند.شناخت به مـا جهان بینی می دهد. جهان بینی، ایدئولوژی یعنی بایدها و نبایدها را معلـوم می کند؛ و این جاست که پای عمل به میان می آید.
|